Vücutta hasar bırakma riski büyük olan yanıklar kişide sarsıcı travmalara neden olabilmektedir. Bu nedenle doğru ilkyardım uygulaması ile yanık vakalarına vakit kaybetmeden müdahale edilmesi büyük önem kazanır.
İlkyardımın başarısına göre ciltte hasar veya hayati tehlike riski oluşabilmektedir. Bazı durumlarda yanık pansumanları ile iz kalmadan bu durumdan kurtulmak mümkünken bazı durumlarda ise çeşitli organlarda (el, ayak, ağız, burun, gözkapağı vb.) fonksiyon kayıpları olabilmektedir. Yanık vakaları sonrası ciltte oluşan hasarlar nedeniyle çoğu kişi psikolojik sorunları takiben toplumdan uzaklaşır, ciddi sosyalleşme sorunları yaşamaya başlarlar.
Yanık vakaları sonrası yanık izlerinin azaltılması veya silinmesi ile ise Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi dalı ilgilenmektedir.
Yanık Nedir?
Cildin aşırı derecede ısı, güneş, radyasyon, elektrik ve kimyasal madde temasına maruz kalmasıyla oluşan hasarlara denir. Özellikle az gelişmiş toplumlarda çok sık rastlanan bir durumdur. Yanık yaralanmalarında en büyük risk grubunda bulunanlar ise bebekler ve yaşlılardır.
Yanık Dereceleri Nelerdir?
Yanık dereceleri, yanığın şiddeti ve derinliğine bağlı olarak sınıflandırılır. Buna göre yanık dereceleri;
- 1. Derece Yanık
- 2. Derece Yanık
- 3. Derece Yanık
- 4. Derece Yanık
olarak sınıflandırılmaktadır.
1.Derece Yanık
Yüzeysel yanıklardır. Sadece derinin üst katı (epidermis) etkilenmiştir. Kızarıklık vardır ve hafif ağrı vardır. Doku hasarı çok nadiren görülür. Güneş yanıkları 1. Derece Yanıklara en güzel örnektir.
2.Derece Yanık
Derinin en üst katı olan epidermis ile onun altında bulunan dermis katmanı etkilenmiştir. Deri kızarmış, şişmiş, kırmızı, beyaz veya lekeli bir görünüm kazanmış olabilir. Deride kabarcıklar ile birlikte orta şiddetli ağrılar vardır. 2. Derece Yanıklar deride yara izi bırakabilmektedir.
3.Derece Yanık
Epidermis ve dermis ile birlikte derinin alt kısmında bulunan yağ tabakası da yanıktan etkilenmiştir. Cildin görüntüsü kahverengi, siyah, beyaz köseleye benzer. Sinirleri yok ettiği için bölgede hissizlik ve uyuşma olabilir. Acil tıbbi müdahale yapılmalıdır.
4.Derece Yanık
Yanık, derinin bütün katmanları ve cilt altı yağ tabakasını geçmiş, kemik ve eklemlere kadar etkili olmuştur. Kas, tendon vb. yapılar zarar görmüştür. Kömürleşmiş bir görüntü vardır. Acilen tıbbi müdahale yapılması gerekmektedir.
Yanıklar Nasıl Tedavi Edilir?
Yanığın şiddetine bağlı olarak tedavi de değişmektedir.
1.Derece Yanık Tedavisi
- Yanık bölgesine steril bez ve yanık merhemi ile pansuman yapılmalı
- Ağrı kesici ilaçlar kullanmalı
- Tetanoz açısı olunmalı
- Yanan bölgeye nemlendirici sürülmeli
2.Derece ve 3. Derece Yanık Tedavisi
- Antibiyotik ilaç tedavisi
- Pansuman ile ölü dokuların temizliği
- Dokudaki his kaybının ölçülmeli, dokuya his kazandırılmalı
- Anti-anksiyete (kaygı giderici) ilaçlar kullanılmalı
- Hasta nefes almakta zorlanıyorsa solunum yardımı sağlanmalı
4.Derece Yanık Tedavisi
Eskar, alttaki bakterilerin enzimatik ürünleri ile olursa kendiliğinden kalkar. Tam kat yanıkta eskar kendiliğinden ayrılmaz. Eskar kendiliğinden ayrılırsa yara enfekte olmuştur.
4.Derece Yanıklarda en ağır yanıklar olduğu için yanık merkezlerinde yapılmalıdır.
Yanıkta Uzak Durulması Gereken Uygulamalar
Toplumumuzda yanık tedavisine çeşitli ürünlerin iyi geldiği söylenir. Ancak bazı ürünler bırakın iyi gelmeyi çeşitli zararları bile olmaktadır. Bunlar;
- Tereyağı
- Yağlar
- Yumurta akı
- Diş macunu
- Buzdur.
Yanık vakalarında yukarıda sıralanan ürünlerden uzak durmak gerekir.
Yanık İzi Tedavisi?
Yanık vakaları sonrası kişilerin en çok endişelendiği durum yanık izi kalmasıdır. Yanık izi kişinin sosyal hayatını bitirir, yalnızlaşmasına neden olur. Özellikle yüzde oluşan yanık izleri çok ciddi psikolojik ve fonksiyonel sorunlar oluşturabilmektedir.
Günümüzde yanık izlerinin giderilmesinde lazer teknolojileri, yağ enjeksiyonları ve çok ince yamalar ile cilalama teknikleri kullanılmaktadır.
Yanık sekeli tedavisi ise neden olduğu sorunları göre değişiklik gösterir. Bu sorunlar;
- Çekinti Yapan İzler
- Kalın, Kabarık Kaşıntılı ve Ağrılı İzler
- Deri ile Aynı Düzeyde Olan Yumuşak Yanık Lekeleri
olarak sıralanır.
Çekinti Yapan İzler
Yanık kaynaklı olarak parmak, dirsek, diz ve boyunda kasılmalar, çekmeler oluşur. Bu da çeşitli hareket kısıtlamaları doğurur. Yanık sonrası göz kapakları ve dudaklar kapanmayabilir. Kontraktür denilen bu kasılmaların düzeltilmesi vücut işlevleri için gereklidir.
Tedavide kasılma yaşanan bölge kesilerek açılır, ortaya çıkan yara kişiden alınan deri yaması ile örtülerek kapatılır.
Kalın, Kabarık Kaşıntılı ve Ağrılı İzler
Yanık izleri görsel açıdan çok rahatsızlık doğuracak düzeydedir. Üstüne basıldığında ağrı yaparlar. Kaşıntılı olduğu için de üzerlerinde yaralar oluşabilmektedir. Tedavisinde;
- Fraksiyonel lazer
- Kortizon enjeksiyonu ve kremleri
- Silikon plaka ve silikon merhemler
- Bası tedavisi
- Çeşitli merhemler
- Yanığın iz içine kendi yağının enjekte edilmesi gibi işlemler uygulanmaktadır. Hangi yöntemin uygulanacağına ise doktor karar verir.
Deri ile Aynı Düzeydeki Yumuşak Yanık Lekeleri
Derinin rengi ve yapısı değişmiştir. Deri daha koyudur ve kırışıklık daha fazladır. Bazı vakalarda ise deri beyazdır ve cam gibi parlak görünür. Bu tür durumlardaki deri izi tedavilerinde;
- Fraksiyonel lazer
- Yağ enjeksiyonları
- Zımparalama ve çok ince deri yaması uygulamaları yapılmaktadır.
Koyu rengin giderilmesinde Fraksiyonel Lazer uygulanır.
İncelmiş ve buruşmuş deri vakalarında yağ enjeksiyonları ile deri kalınlaştırılır. Deride beyazlık ve cam gibi parlama varsa epidermis zımpara ile sıyırılır üzerine kişiden alınan deri yaması kullanılır.
